.png)
Μαρτυρίες για τα γεγονότα στο Πωγώνι την περίοδο 1940-41
Μαρτυρίες για τα γεγονότα στο Πωγώνι την περίοδο 1940-41
Το χρονικό του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου
Γράφει ο ΚΩΝ/ΝΟΣ ΧΡ. ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ
Εδώ και αρκετά χρόνια συγκεντρώνω υλικό και καταγράφω γεγονότα στο Πωγώνι, κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41 και το χρονικό του Ανεξαρτήτου Τάγματος Δελβινακίου. Η εργασία αυτή ευρίσκεται στο τέλος της και αναζητείται η δυνατότητα εκδόσεώς της. Στην καταγραφή αυτή δεν βρίσκονται στην πρώτη προτεραιότητα τα πολεμικά γεγονότα της περιόδου εκείνης, όπως αυτά έχουν περιληφθεί σε ημερήσιες διαταγές και πολεμικά και κυβερνητικά ανακοινωθέντα, ή σε ανταποκρίσεις πολεμικών ανταποκριτών και ξένων πρακτορείων ειδήσεων.
Οι πηγές του πονήματος είναι κυρίως οι μαρτυρίες των κατοίκων του Πωγωνίου, Πωγωνήσιων αξιωματικών και στρατιωτών που υπηρετούσαν τότε στο Ανεξάρτητο Τάγμα Δελβινακίου, με διασταυρώσεις και επίσημων στοιχείων. Η εργασία αυτή επικεντρώνεται στην ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε στην επαρχία Πωγωνίου, κατά την προηγηθείσα του πολέμου περίοδο, κατά την εισβολή της 28ης Οκτωβρίου 1940 και κατά τη «μικρή κατοχή» των 25 ημερών του πολέμου, μέχρι την εκδίωξη των Ιταλών πέραν των συμβατικών συνόρων, αλλά και μετά, με τις εξελίξεις του πολέμου μέχρι τη συνθηκολόγηση.
Τα γεγονότα αυτά έχουν μια ιδιαίτερη σημασία από το ότι η δύναμη του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου απετελείτο κατά 80% και πλέον από Πωγωνήσιους στρατευμένους και έφεδρους αξιωματικούς και η σύμπτυξη των δυνάμεων της 8ης Μεραρχίας στα όρια της αμυντικής Γραμμής Καλπακίου, άφησε την πικρή γεύση και οδύνη της εγκατάλειψης των οικογενειών και των εστιών των στρατιωτών αλλά, και τον πόνο και την αγωνία των ανθρώπων τους που έμειναν πίσω μόνοι και απροστάτευτοι στο έλεος των εισβολέων και των Αλβανών άτακτων που ακολουθούσαν και λεηλατούσαν τις περιουσίες των κατοίκων.
Την δύσκολη αυτή κατάσταση ήλθε να επιβαρύνει η προσπάθεια των Ιταλών να απομακρύνουν τους κατοίκους αρκετών χωριών με ένα κύμα ομηρίας εκατοντάδων αμάχων, μερικοί από τους οποίους έφθασαν μέχρι την Ιταλία.
Πολλές από τις μαρτυρίες είναι συγκλονιστικές στην ανθρώπινη πλευρά, και αποτελούν μια παράπλευρη ιστορία που δεν έχει καταγραφεί αλλά η οποία αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο του πολέμου εκείνου, και έχει μια ανθρώπινη διάσταση η οποία δεν έχει καταγραφεί στην επίσημη ιστορία. Είναι μια άλλη ιστορία που έχει καταγραφεί στην τοπική παράδοση, και πλανάται πάνω από τα πεδία των μαχών, σε ράχες και λαγκάδια, γεγονότων που πλουτίζουν την πολιτιστική αλλά και την ιστορική κληρονομιά της περιοχής.
Σε μια σύντομη περιγραφή της κατάστασης στο Τομέα του Δελβινακίου που περιγράφεται με λεπτομέρειες και στοιχεία στο βιβλίο αυτό, η έκταση του Τομέα εκτείνεται από τα όρια των βουνών της Μουργκάνας διατρέχει όλο το Πωγώνι, με βορινό όριο τις υπώρειες του βουνού Νεμέρτσικα.
Οι προπαρασκευαστικές αμυντικές εργασίες στην περιοχή είχαν αρχίσει από το καλοκαίρι του 1939 μετά την κατάληψη της Αλβανίας (Απρίλιος 1939) από τους Ιταλούς και την ανάπτυξη δυνάμεων μέχρι τα Ελληνοαλβανικά σύνορα. Ο Τομέας αυτός των συνόρων είχε σαν αμυντική αποστολή να εξουδετερώσει την υπεροχή των Ιταλών σε μηχανοκίνητες δυνάμεις, όπου η Ελλάδα στερείται και στοιχειωδών μέσων, τις πρώτες ώρες της προβλεπόμενης εισβολής από τον μοναδικό αμαξιτό δρόμο της Κακαβιάς, μέχρι να συγκεντρωθούν οι δυνάμεις που θα συμπτύσσονταν στην αμυντική γραμμή του Καλπακίου.
Σε όλο το Πωγώνι, είχαν αναπτυχθεί οι Λόχοι του Τάγματος Δελβινακίου, σε στρατόπεδα εκστρατείας, με εναλλακτικές θέσεις, με φυλάκια σε καίρια σημεία, με επικοινωνιακό (τηλεφωνικό) δίκτυο, με ελαφρά έργα εκστρατείας, με παρατη-ρητήρια, με υπονομεύσεις γεφυρών και άλλων επικίνδυνων σημείων των αμαξιτών οδών, με φορητά αντιαρματικά εμπόδια και τάφρους, με θέσεις αναπτύξεως ουλαμών πυροβολικού, με σχέδιο σύμπτυξης και προκατασκευασμένο δίκτυο επικοινωνιών, με πλήρες και αξιόπιστο κατασκοπευτικό δίκτυο και πληροφοριοδότες, με πλήρη επάρκεια των αναγκαίων για τις πρώτες κινήσεις εφοδίων και πυρομαχικών και με προετοιμασία ψυχολογική του πληθυσμού.
Ενδιαφέρον είναι ότι το σχέδιο προέβλεπε και τη λειτουργία αντιαεροπορικού παρατηρητηρίου για τις κινήσεις των Ιταλικών αεροπλάνων και την συνεχή ενημέρωση των αντιαεροπορικών μας δυνάμεων στα Γιάννενα.
Όπως προαναφέρθηκε, η προσοχή της ηγεσίας της 8ης Μεραρχίας στο Τομέα αυτόν ήταν η ανακοπή της κινήσεως μηχανοκίνητων δυνάμεων στον άξονα Κακαβιά Καλπάκι-Ιωάννινα. Βασική στρατηγική ενέργεια και προετοιμασία ήταν η υπονόμευση πολλών γεφυριών πάνω σε αυτή τη διαδρομή, και κυρίως οι δύο μεγάλες γέφυρες της επαρχίας, από τον καιρό της τουρκοκρατίας, η γέφυρα της Αρίνιστας (Κτισμάτων) ή Γέφυρα Γκόλα, δίπλα στο ομώνυμο Χάνι του Γκόλα και πάνω στον Γυφτοπόταμο παραπόταμο του Δρίνου, και η γέφυρα των Αγίων στο Γορμό ποταμό. Και οι δύο αυτές γέφυρες ήταν από τις ωραιότερες και μεγαλύτερες γέφυρες του Πωγωνίου, και του Βιλαετίου, κατασκευασμένες από τον 19ο αιώνα και αποτελούσαν μνημεία του τοπικού Πολιτισμού και σημαντικά στοιχεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Το γεγονός αυτό, δηλαδή η προετοιμασία καταστροφής δύο πολιτιστικών μνημείων της επαρχίας Πωγωνίου, η θυσία του τοπικού Πολιτισμού για την προστασία του υπέρτατου αγαθού της ελευθερίας, δίνει την πραγματική διάσταση του αγώνα υπερ βωμών και εστιών που προετοίμασε η ηγεσία της 8ης Μεραρχίας.
Υπεύθυνος του Τομέα Δελβινακίου ήταν ο αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής και Διοικητής του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου ο ταγματάρχης Τζαννής Αλεβιζάτος.
Διοικητές των τριών Λόχων του Τάγματος ήταν οι: Γ. Παπαδήμας (1ος Λόχος- Καστάνιανη), Κ. Γιαννόπουλος (2ος Λόχος –Μπούνα) και Χρ. Παπακώστας (3ος Λόχος –Παναγιά Σταυροσκιαδίου).
Αυτά και άλλα προπαρασκευαστικά περιλαμβάνονται στις σελίδες αυτού του πονήματός μου.
Στο σημείωμα αυτό που παρουσιάζεται από τις σελίδες του «Πρωϊνού Λόγου», καταχωρούνται μερικές από τις άγνωστες και ανθρώπινες παράπλευρες ιστορίες του πολέμου των πρώτων ωρών, της πρώτης ημέρας, λίγο πριν λίγο μετά την εισβολή των Ιταλών το πρωί 2 της 28ης Οκτωβρίου 1940, σαν μια επετειακή προσφορά.
Σημειώσεις του
Δημ. Αναγνώστου
έφεδρου υπολοχαγού Πυροβολικού από το χωριό Μαυρονόρος παραμονές του πολέμου. Μας τις έδωσε ο ανιψιός του. Ήταν και αυτός στη Μοίρα Πυροβολικού του Ταγματάρχη Κωστάκη με τα πυροβόλα που είχαν διατεθεί στον Υποτομέα του Φριζή. Ο Δημήτριος Αναγνώστου είχε κληθεί και αυτός με άτομική πρόσκληση το καλοκαίρι του 1940. Όπως και άλλοι ομολογούν, οι μονάδες προκαλύψεως είχαν τεθεί σε συναγερμό από τις 26 Οκτωβρίου. Ο πόλεμος φαινόταν να έρχεται αναπόφευκτα από στιγμή σε στιγμή.
Ο Δημήτριος Αναγνώστου πολλά χρόνια μετά σε ιδιόχειρες σημειώσεις, τριών σελίδων, που μας έδωσε ο ανιψιός του Νικόλαος Αναγνώστου, δίνει με τον δικό του τρόπο την ατμόσφαιρα στην προκάλυψη την παραμονή του πολέμου Κυριακή 27 Οκτωβρίου 1940. Βρίσκεται στα Χάνι Δελβινάκι στην έδρα του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου με κάποιο τμήμα Πυροβολικού της Μοίρας του Δημητρίου Κωστάκη. Γράφει στις σημειώσεις του:
«Κεντρικό Μέτωπο. 27-10-1940. Τάγμα Προκάλ. Δελβινακίου
Η αυστηρά επιφυλακή που είχε τεθεί το Τάγμα από 7-ημέρου μετεβλήθη την πρωϊαν της 27ης Οκτωβρίου, εις πολεμικόν συναγερμόν. Από όλα σχεδόν τα προωθημένα φυλάκια Κακαβιάς, Μπούνας, Καστάνιανης και Δρυμάδων αναφέρονται στη Διοίκηση του Τάγματος έντονες μετακινήσεις και προωθήσεις των Ιταλών προς τα ημέτερα φυλάκια, καθϳ όλην την διάρκειαν της νυκτός (26 προς 27)
Αλλά και οι πληροφορίες που είχε η Διοίκηση του Τάγματος, από πληροφοριοδότες (Έλληνες Βορειοηπειρώτες) που με κίνδυνο της ζωής των κατόρθωναν να διέρχονται τα αυστηρώς φρουρούμενα σύνορα για να μεταδώσουν κάθε κίνησι των Ιταλών, μαρτυρούσαν ότι επίκειται Ιταλική επίθεση.
Ώρα 9η πρωϊνή της 27ης Οκτωβρίου, στην έδρα του Τάγματος, Χάνι Δελβινάκι, μέσα στη σκηνή του αείμνηστου Ταγματάρχη. Τζ. Αλεβιζάτου, είχαν συγκεντρωθεί σχεδόν όλοι οι διοικηταί λόχων και ανέμεναν με αγωνία τον αείμνηστο Μ. Φριζή που θα επέστρεφε από ολονύκτιον επιθεώρησιν των φυλακίων
Και η αγωνία των λοχαγών, καθίστατο για κάθε λεπτό που περνούσε πιο μεγάλη καθόσον έπρεπε το ταχύτερον να ευρίσκονται κοντά στους λόχους των.
Ξαφνικά στην είσοδο της σκηνής εμφανίζεται, κατάκοπος σχεδόν ο Διοικητής του Τομέα, καλημερίζει, και χωρίς καμίαν καθυστέρησιν εισέρχεται στο θέμα:
«Παιδιά σας κάλεσα εκτάκτως εδώ για να σας δώσω τις τελευταίες μου οδηγίες και ευχές. Έχουμε πόλεμο. Η επίθεση μπορεί και σήμερα ακόμη να εκδηλωθεί. Γιαυτό επιστρέψατε αμέσως στους Λόχους σας και να προβείτε αμέσως στην εφαρμογή του σχεδίου της πρώτης φάσεως, μετατόπισης των καταυλισμών σε νέες θέσεις μη επισημασμένες από τους Ιταλούς».
Τους συνιστά επίσης πιστήν εφαρμογήν του προδιαγεγραμμένου αμυντικού σχεδίου (άμα τη Ιταλική επιθέσει), της βραδείας αμυντικής υποχώρησης, γνωστής εκ των προτέρων, εις την κυρίαν γραμμήν αντιστάσεως στο Καλπάκι.
Ο Διοικητής του Τάγματος Αλεβιζάτος κρατούσε στα χέρια του μία φωτογραφία με τα δυο μικρά παιδιά του, Την κύταζε σκεπτικός και αφηρημένος. Την στιγμή που εισέρχεται στη σκηνή ο Φριζής, μας καλημερίζει και αποτεινόμενος στον Αλεβιζάτο του λέει:
«Έ, Τζαννή σε βλέπω μελαγχολικό…..μήπως φοβάσαι τον πόλεμο;» Και ο Αλεβιζάτος απαντά:
«Όχι κ. Διοικητά…..κύταζα στη φωτογραφία τα παιδιά μου και σκέφτηκα: άραγε θα τα ξαναδώ;»
Και ο Φριζής του λέει:
«Μήπως εγώ ξέρω ρε Τζαννή, αν θα δώ τα δικά μου;»
Και οι δυό αυτοί αξιωματικοί έπεσαν μαχόμενοι όρθιοι εμψυχώνοντας τους στρατιώτες των δίνοντας παράδειγμα ηρωϊσμού και αυτοθυσίας».Από μια εύνοια της τύχης και με την ευγενική συνδρομή των θυγατέρων του αείμνηστου Τζαννή Αλεβιζάτου βρέθηκε αυτή η φωτογραφία που κρατούσε στα χέρια του και είχε την αναφερόμενη από τον Αναγνώστου στιχομυθία με τον Μαρδοχαίο Φριζή.
Εκείνες όμως τις ώρες στις 27 Οκτωβρίου 1940, στη ίδια σκηνή παίχθηκε και μία άλλη ανθρώπινη προσωπική ιστορία που αποφεύγει να την αναφέρει ο έφεδρος υπολοχαγός πυροβολικού Δημ. Αναγνώστου.
Από την οικογένεια του έφεδρου υπολοχαγού Δημήτρη Αναγνώστου μου μετέφεραν αυτή την ανθρώπινη ιστορία των ωρών εκείνων της παραμονής του πολέμου.
Ο Δημήτρης Αναγνώστου όταν κλήθηκε στην επιστράτευση τον Αύγουστο του 1940, ήταν νιόπαντρος. Άφησε πίσω του τη γυναίκα του Καλλιόπη, από Κηφισιώτικη οικογένεια. Η Καλλιόπη με τον αδελφό της ταξιδεύουν παραμονές του πολέμου, από την Αθήνα στα Γιάννενα, για να τον επισκεφθούν στη μονάδα του «κάπου στο Δελβινάκι». Φθάνει μόνη της στο Χάνι Δελβινάκι παραμονή, μέσα σε αυτή τη φορτισμένη ατμόσφαιρα, του πολέμου να έρχεται από στιγμή σε στιγμή, όπως την περιγράφει ο Δημήτρης. Δεν υπάρχει περιγραφή της οπωσδήποτε δραματικής στιγμής της συνάντησης του ζεύγους, και των ανθρώπινων συναισθημάτων που κυριάρχησαν. Στην παράδοση της οικογένειας μένει μόνο η ανησυχία και ο φόβος του Δημήτρη για τον πόλεμο που μπορεί να αρχίσει αμέσως, και για να την προστατεύσει την διώχνει αμέσως για το Καλπάκι και τα Γιάννενα με το πρώτο μέσον που βρέθηκε.
Την επόμενη μέρα αρχίζει ο πόλεμος. Η μονάδα του Δημήτρη συμπτύσσεται μαζί με τις άλλες και βρίσκεται εκεί κάπου πίσω από το Καλπάκι όπου στρατοπέδευσε η Μοίρα του Πυροβολικού του Κωστάκη. Αγνοούσε αν η γυναίκα του πέρασε και που βρισκόταν.
Στο βαθύ σκοτάδι και με ραγδαία βροχή, ένα επόμενο βράδυ, στο μοίρασμα του συσσιτίου σε μια λάμψη αστραπής τον αναγνωρίζει ένας επιστρατευμένος από την Κηφισιά, γνωστός του, και τον πληροφορεί ότι είδε την Καλλιόπη στα Γιάννενα. Δεν ήταν κατάλληλη η στιγμή για άλλες κουβέντες. Η ανακούφιση ήταν αυτονόητη για το Δημήτρη.
Μια ακόμη μικρή ανθρώπινη ιστορία του πολέμου εκείνου, μια «ζωντανή ξεχωρισιά», όπως τραγουδούν στο Πωγώνι, πίσω από την πρώτη γραμμή του πολέμου και κάτω από τα αστροπελέκια του ουρανού και τις ομοβροντίες των πυροβόλων του Δημήτρη, στη σύγκρουση που είχε αρχίσει. Ασφαλώς κάπου στον κόρφο του ο Δημήτρης θα είχε και τη φωτογραφία της γυναίκας του, της Καλλιόπης, ίσως και μαζί νιόνυφοι, και αυτή θα θυμόταν όταν διαβάζονταν οι Ημερήσιες Διαταγές περί «Αγώνα υπερ Βωμών και Εστιών». Αυτή ήταν μια ακόμη ιδιαιτερότητα του πολέμου εκείνου.
28 Οκτωβρίου 1940
«Θα ήταν πολύ πρωΐ, νύχτα ακόμη, όταν άκουσα ένα δυνατό μπαμ-μπαμ στη πόρτα. Και άκουσα:
«Παναγιώτη ξύπνα», φώναζε ο Φριζής. Είμασταν στο Χάνι Δελβινάκι στη Διοίκηση του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου. Είχαμε τα δωμάτια δίπλα, χαρτοπαίζαμε από βραδύς περιμένοντας, και αργήσαμε να κοιμηθούμε Πετάχτηκα κι εγώ επάνω. Μου λέει ένας συγκάτοικος Πολυχρονιάδης, δάσκαλος που ήταν και αυτός έφεδρος:
«Τι διάολο μας έπιασαν;»
Ήταν πολύ πρωϊ. Τρεις, τρισήμισυ, τέσσερεις το πρωϊ. Έχω την γνώμη ότι είχε κυκλοφορήσει ότι τον πήραν από την Αθήνα, ο ίδιος ο Μεταξάς. Λοιπόν, πετάχτηκα επάνω, ντύθηκα γρήγορα και πήγα μέσα και χαιρέτησα.
Μου λέει: «κατέβασε το χέρι, κάθισε στην καρέκλα».
Πήγα να καθίσω: «Βγάλε το καπέλο, κάθισε εκεί» μου λέει: «Ετοίμασε, έβγα έξω, έχουμε πόλεμο»,
Λέω: «Πόλεμο;»
Λέει: «Ναι, τι; φαίνεται περίεργο; Πόλεμο με τους Ιταλούς. Με πήραν από την Αθήνα και μου είπαν για την ανατίναξη της γέφυρας».
Εννοούσε του Γκόλα, το γεφύρι. Είχαμε εκεί έναν Πελλένη αξιωματικό, από το Ζαγόρι. Είχε εκεί μία ομάδα στρατιωτών του Μηχανικού. Η γέφυρα ήταν υπονομευμένη από πριν, μου λέει ο Φριζής:
«Τώρα να βγείς να ετοιμάσεις όλους».
Ξύπνησα τους άλλους αξιωματικούς και όταν επέστρεψα μου λέει μια στιγμή: «Τώρα κοίταξε καλά τι γίνεται έξω».
Του λέω, «όλοι ετοιμάστηκαν».
Έ, μ’ αυτές τις κινήσεις επροσήγγιζε η ώρα. Με ξαναφώναξε, δεν άκουγε και καλά, ήταν βαρύκοος, ο καημένος και μου λέει: «Πάρε το τηλέφωνο για να δίνεις οδηγίες».
Είχαμε επικοινωνία με όλα τα φυλάκια. Κακαβιά, Δρυμάδες, Καστάνιανη, με τους λόχους Γιαννόπουλου (στη Μπούνα), με του Παπακώστα (στο Σταυροσκιάδι), με του Παπαδήμα (στην Καστάνιανη).
Εγώ είμουν στο τηλέφωνο. Κατά τις πεντέμησι παίρνουν τηλέφωνο από το Μπουραζάνι, ήταν ο μπάρμπα Κώστας Αποστολίδης, Διοικητής του εκεί Τάγματος. Κι επειδή ακούστηκαν κάποιοι πυροβολισμοί, βουρλίστηκε ο Φριζής.
«Πάρε τον Πελλένη».
Παίρνω τον Πελλένη, Κλέαρχο τον έλεγαν.
«Κλέαρχε, του λέω, έχω δίπλα μου τον Διοικητή, και μου λέει νάσαι έτοιμος». Ήταν στη γέφυρα του Γκόλα, ήταν του Μηχανικού αυτός. Είχε τηλέφωνο. Με αυτόν είχαμε συνεχή επαφή.
«Τι να κάνω;»
«Νάσαι έτοιμος μου είπε».
Όταν πέρασε λίγη ώρα μου λέει ο Φριζής: «Μήνα την ανατινάξω και αυτοί οι θεατρίνοι δεν κάνουν τίποτε, είναι όλο επιδείξεις, και μου χρεώσουν και τη γέφυρα οι Ρωμιοί, γιατί με κατέστησαν προσωπικά υπεύθυνο για την ανατίναξη», μου λέει ο Φριζής.
«Εγώ κ. συνταγματάρχα δεν ξέρω, τι να σας πω του λέω, δεν έχω ιδέα απϳ αυτές τις δουλειές».
«Δεν σε συμβουλεύομαι παιδί μου, απλώς λέω σε τι κατάσταση βρίσκομαι».
Λίγο πριν φθάσει έξι η ώρα μου λέει: «Μου δίνεις τον Πελλένη»...
Λέω: «Κλέαρχε θέλει να σου μιλήσει ο συνταγματάρχης προσωπικώς».
Το πήρε αυτός και του λέει:
«Παιδί μου, κάνε το σταυρό σου και πυροδότησε».
Και την ανατίναξε. Όχι ακριβώς στις εξι, λίγο πριν. Παρά πέντε ήταν;
Ο Κλέαρχος Πελλένης έφεδρος αξιωματικός στο πόλεμο του 1940-41 της κλάσεως του 1936, ήταν ο επικεφαλής της ομάδας που ανατίναξε τη γέφυρα της Κακαβιάς (Γέφυρα Γκόλα) στις 5.50 ώρα, την αυγή της 28ης Οκτωβρίου 1940 σύμφωνα με το σχέδιο που είχε προετοιμάσει η VIIIη Mεραρχία. Ο Κλέαρχος Πελλένης έχει τιμηθεί με το Αριστείον Ανδρείας.
Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε την 1η και 2α Νοεμβρίου #2007 μου είπε σαν μια κατάθεση ψυχής και τα εξής:
«Σύμφωνα με οδηγίες της Μεραρχίας πήγαμε στην περιοχή Κακαβιάς τον Μάϊο 1940 με τον μόνιμο ανθυπολοχαγό Μηχανικού Νίκόλαο Διαμάντη για την προετοιμασία των εργασιών υπονόμευσης γεφυρών και στροφών του δρόμου σε περίπτωση Ιταλικής επιθέσεως.
Αφού έγινε αυτό εγκαταστάθηκα με μια διμοιρία κοντά στη γέφυρα Κακαβιάς, ή Γέφυρα Γκόλα όπως λεγόταν από τη γειτνίαση με το ομώνυμο Χάνι του Γκόλα.
Ήταν όλα έτοιμα για μια τέτοια δουλειά και είχαν τοποθετηθεί οι απαιτούμενες ποσότητες δυναμίτιδας, τα ανάλογα φυτίλια (βρδύκαυστα και ακαριαία) και εμπυρεύματα και τα τοποθετήσαμε σε θέση σε ένα αμπρί που κατασκεύασα 30-40 μέτρα από τη γέφυρα, για να μη πάθουν καμιά ζημιά από τη βροχή και τον καιρό.
Με δική μου πρωτοβουλία, και για λόγους μεγαλύτερης ασφάλειας ζήτησα και μου έστειλαν και μία συσκευή Μπουλανζέ, εφεδρικής, ηλεκτρικής πυροδότησης για μεγαλύτερη ασφάλεια και κάναμε τις ανάλογες συνδέσεις.
Στην περιοχή αυτή της Κακαβιάς, και προς τα σύνορα, το μηχανικό είχε τοποθετήσει πάνω στο δρόμο και εμπόδια από σιδηροδοκούς.
Θέλω να σημειώσω ιδιαίτερα την αξιοθαύμαστη ικανότητα και αποτελέσματικότητα των επιτελών της Μεραρχίας Δρίβα, Πετρουτσόπουλου, Ξένου και Φασόη καθώς και των υπεύθυνων Πυροβολικού Μαυρογιάννη και Ασημακόπουλου, για όλη την προπαρασκευαστική δουλειά που έκαναν στην αμυντική οργάνωση των θέσεων τόσο στην προκάλυψη όσο και κατά τις επιχειρήσεις και μετά την εισβολή των Ιταλών σε όλο το βάθος μέχρι το Καλπάκι…».
http://www.neb.gr/node/591
Μαρτυρίες για τα γεγονότα στο Πωγώνι την περίοδο 1940-41
Το χρονικό του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου
Γράφει ο ΚΩΝ/ΝΟΣ ΧΡ. ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ
Εδώ και αρκετά χρόνια συγκεντρώνω υλικό και καταγράφω γεγονότα στο Πωγώνι, κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41 και το χρονικό του Ανεξαρτήτου Τάγματος Δελβινακίου. Η εργασία αυτή ευρίσκεται στο τέλος της και αναζητείται η δυνατότητα εκδόσεώς της. Στην καταγραφή αυτή δεν βρίσκονται στην πρώτη προτεραιότητα τα πολεμικά γεγονότα της περιόδου εκείνης, όπως αυτά έχουν περιληφθεί σε ημερήσιες διαταγές και πολεμικά και κυβερνητικά ανακοινωθέντα, ή σε ανταποκρίσεις πολεμικών ανταποκριτών και ξένων πρακτορείων ειδήσεων.
Οι πηγές του πονήματος είναι κυρίως οι μαρτυρίες των κατοίκων του Πωγωνίου, Πωγωνήσιων αξιωματικών και στρατιωτών που υπηρετούσαν τότε στο Ανεξάρτητο Τάγμα Δελβινακίου, με διασταυρώσεις και επίσημων στοιχείων. Η εργασία αυτή επικεντρώνεται στην ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε στην επαρχία Πωγωνίου, κατά την προηγηθείσα του πολέμου περίοδο, κατά την εισβολή της 28ης Οκτωβρίου 1940 και κατά τη «μικρή κατοχή» των 25 ημερών του πολέμου, μέχρι την εκδίωξη των Ιταλών πέραν των συμβατικών συνόρων, αλλά και μετά, με τις εξελίξεις του πολέμου μέχρι τη συνθηκολόγηση.
Τα γεγονότα αυτά έχουν μια ιδιαίτερη σημασία από το ότι η δύναμη του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου απετελείτο κατά 80% και πλέον από Πωγωνήσιους στρατευμένους και έφεδρους αξιωματικούς και η σύμπτυξη των δυνάμεων της 8ης Μεραρχίας στα όρια της αμυντικής Γραμμής Καλπακίου, άφησε την πικρή γεύση και οδύνη της εγκατάλειψης των οικογενειών και των εστιών των στρατιωτών αλλά, και τον πόνο και την αγωνία των ανθρώπων τους που έμειναν πίσω μόνοι και απροστάτευτοι στο έλεος των εισβολέων και των Αλβανών άτακτων που ακολουθούσαν και λεηλατούσαν τις περιουσίες των κατοίκων.
Την δύσκολη αυτή κατάσταση ήλθε να επιβαρύνει η προσπάθεια των Ιταλών να απομακρύνουν τους κατοίκους αρκετών χωριών με ένα κύμα ομηρίας εκατοντάδων αμάχων, μερικοί από τους οποίους έφθασαν μέχρι την Ιταλία.
Πολλές από τις μαρτυρίες είναι συγκλονιστικές στην ανθρώπινη πλευρά, και αποτελούν μια παράπλευρη ιστορία που δεν έχει καταγραφεί αλλά η οποία αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο του πολέμου εκείνου, και έχει μια ανθρώπινη διάσταση η οποία δεν έχει καταγραφεί στην επίσημη ιστορία. Είναι μια άλλη ιστορία που έχει καταγραφεί στην τοπική παράδοση, και πλανάται πάνω από τα πεδία των μαχών, σε ράχες και λαγκάδια, γεγονότων που πλουτίζουν την πολιτιστική αλλά και την ιστορική κληρονομιά της περιοχής.
Σε μια σύντομη περιγραφή της κατάστασης στο Τομέα του Δελβινακίου που περιγράφεται με λεπτομέρειες και στοιχεία στο βιβλίο αυτό, η έκταση του Τομέα εκτείνεται από τα όρια των βουνών της Μουργκάνας διατρέχει όλο το Πωγώνι, με βορινό όριο τις υπώρειες του βουνού Νεμέρτσικα.
Οι προπαρασκευαστικές αμυντικές εργασίες στην περιοχή είχαν αρχίσει από το καλοκαίρι του 1939 μετά την κατάληψη της Αλβανίας (Απρίλιος 1939) από τους Ιταλούς και την ανάπτυξη δυνάμεων μέχρι τα Ελληνοαλβανικά σύνορα. Ο Τομέας αυτός των συνόρων είχε σαν αμυντική αποστολή να εξουδετερώσει την υπεροχή των Ιταλών σε μηχανοκίνητες δυνάμεις, όπου η Ελλάδα στερείται και στοιχειωδών μέσων, τις πρώτες ώρες της προβλεπόμενης εισβολής από τον μοναδικό αμαξιτό δρόμο της Κακαβιάς, μέχρι να συγκεντρωθούν οι δυνάμεις που θα συμπτύσσονταν στην αμυντική γραμμή του Καλπακίου.
Σε όλο το Πωγώνι, είχαν αναπτυχθεί οι Λόχοι του Τάγματος Δελβινακίου, σε στρατόπεδα εκστρατείας, με εναλλακτικές θέσεις, με φυλάκια σε καίρια σημεία, με επικοινωνιακό (τηλεφωνικό) δίκτυο, με ελαφρά έργα εκστρατείας, με παρατη-ρητήρια, με υπονομεύσεις γεφυρών και άλλων επικίνδυνων σημείων των αμαξιτών οδών, με φορητά αντιαρματικά εμπόδια και τάφρους, με θέσεις αναπτύξεως ουλαμών πυροβολικού, με σχέδιο σύμπτυξης και προκατασκευασμένο δίκτυο επικοινωνιών, με πλήρες και αξιόπιστο κατασκοπευτικό δίκτυο και πληροφοριοδότες, με πλήρη επάρκεια των αναγκαίων για τις πρώτες κινήσεις εφοδίων και πυρομαχικών και με προετοιμασία ψυχολογική του πληθυσμού.
Ενδιαφέρον είναι ότι το σχέδιο προέβλεπε και τη λειτουργία αντιαεροπορικού παρατηρητηρίου για τις κινήσεις των Ιταλικών αεροπλάνων και την συνεχή ενημέρωση των αντιαεροπορικών μας δυνάμεων στα Γιάννενα.
Όπως προαναφέρθηκε, η προσοχή της ηγεσίας της 8ης Μεραρχίας στο Τομέα αυτόν ήταν η ανακοπή της κινήσεως μηχανοκίνητων δυνάμεων στον άξονα Κακαβιά Καλπάκι-Ιωάννινα. Βασική στρατηγική ενέργεια και προετοιμασία ήταν η υπονόμευση πολλών γεφυριών πάνω σε αυτή τη διαδρομή, και κυρίως οι δύο μεγάλες γέφυρες της επαρχίας, από τον καιρό της τουρκοκρατίας, η γέφυρα της Αρίνιστας (Κτισμάτων) ή Γέφυρα Γκόλα, δίπλα στο ομώνυμο Χάνι του Γκόλα και πάνω στον Γυφτοπόταμο παραπόταμο του Δρίνου, και η γέφυρα των Αγίων στο Γορμό ποταμό. Και οι δύο αυτές γέφυρες ήταν από τις ωραιότερες και μεγαλύτερες γέφυρες του Πωγωνίου, και του Βιλαετίου, κατασκευασμένες από τον 19ο αιώνα και αποτελούσαν μνημεία του τοπικού Πολιτισμού και σημαντικά στοιχεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Το γεγονός αυτό, δηλαδή η προετοιμασία καταστροφής δύο πολιτιστικών μνημείων της επαρχίας Πωγωνίου, η θυσία του τοπικού Πολιτισμού για την προστασία του υπέρτατου αγαθού της ελευθερίας, δίνει την πραγματική διάσταση του αγώνα υπερ βωμών και εστιών που προετοίμασε η ηγεσία της 8ης Μεραρχίας.
Υπεύθυνος του Τομέα Δελβινακίου ήταν ο αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής και Διοικητής του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου ο ταγματάρχης Τζαννής Αλεβιζάτος.
Διοικητές των τριών Λόχων του Τάγματος ήταν οι: Γ. Παπαδήμας (1ος Λόχος- Καστάνιανη), Κ. Γιαννόπουλος (2ος Λόχος –Μπούνα) και Χρ. Παπακώστας (3ος Λόχος –Παναγιά Σταυροσκιαδίου).
Αυτά και άλλα προπαρασκευαστικά περιλαμβάνονται στις σελίδες αυτού του πονήματός μου.
Στο σημείωμα αυτό που παρουσιάζεται από τις σελίδες του «Πρωϊνού Λόγου», καταχωρούνται μερικές από τις άγνωστες και ανθρώπινες παράπλευρες ιστορίες του πολέμου των πρώτων ωρών, της πρώτης ημέρας, λίγο πριν λίγο μετά την εισβολή των Ιταλών το πρωί 2 της 28ης Οκτωβρίου 1940, σαν μια επετειακή προσφορά.
Σημειώσεις του
Δημ. Αναγνώστου
έφεδρου υπολοχαγού Πυροβολικού από το χωριό Μαυρονόρος παραμονές του πολέμου. Μας τις έδωσε ο ανιψιός του. Ήταν και αυτός στη Μοίρα Πυροβολικού του Ταγματάρχη Κωστάκη με τα πυροβόλα που είχαν διατεθεί στον Υποτομέα του Φριζή. Ο Δημήτριος Αναγνώστου είχε κληθεί και αυτός με άτομική πρόσκληση το καλοκαίρι του 1940. Όπως και άλλοι ομολογούν, οι μονάδες προκαλύψεως είχαν τεθεί σε συναγερμό από τις 26 Οκτωβρίου. Ο πόλεμος φαινόταν να έρχεται αναπόφευκτα από στιγμή σε στιγμή.
Ο Δημήτριος Αναγνώστου πολλά χρόνια μετά σε ιδιόχειρες σημειώσεις, τριών σελίδων, που μας έδωσε ο ανιψιός του Νικόλαος Αναγνώστου, δίνει με τον δικό του τρόπο την ατμόσφαιρα στην προκάλυψη την παραμονή του πολέμου Κυριακή 27 Οκτωβρίου 1940. Βρίσκεται στα Χάνι Δελβινάκι στην έδρα του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου με κάποιο τμήμα Πυροβολικού της Μοίρας του Δημητρίου Κωστάκη. Γράφει στις σημειώσεις του:
«Κεντρικό Μέτωπο. 27-10-1940. Τάγμα Προκάλ. Δελβινακίου
Η αυστηρά επιφυλακή που είχε τεθεί το Τάγμα από 7-ημέρου μετεβλήθη την πρωϊαν της 27ης Οκτωβρίου, εις πολεμικόν συναγερμόν. Από όλα σχεδόν τα προωθημένα φυλάκια Κακαβιάς, Μπούνας, Καστάνιανης και Δρυμάδων αναφέρονται στη Διοίκηση του Τάγματος έντονες μετακινήσεις και προωθήσεις των Ιταλών προς τα ημέτερα φυλάκια, καθϳ όλην την διάρκειαν της νυκτός (26 προς 27)
Αλλά και οι πληροφορίες που είχε η Διοίκηση του Τάγματος, από πληροφοριοδότες (Έλληνες Βορειοηπειρώτες) που με κίνδυνο της ζωής των κατόρθωναν να διέρχονται τα αυστηρώς φρουρούμενα σύνορα για να μεταδώσουν κάθε κίνησι των Ιταλών, μαρτυρούσαν ότι επίκειται Ιταλική επίθεση.
Ώρα 9η πρωϊνή της 27ης Οκτωβρίου, στην έδρα του Τάγματος, Χάνι Δελβινάκι, μέσα στη σκηνή του αείμνηστου Ταγματάρχη. Τζ. Αλεβιζάτου, είχαν συγκεντρωθεί σχεδόν όλοι οι διοικηταί λόχων και ανέμεναν με αγωνία τον αείμνηστο Μ. Φριζή που θα επέστρεφε από ολονύκτιον επιθεώρησιν των φυλακίων
Και η αγωνία των λοχαγών, καθίστατο για κάθε λεπτό που περνούσε πιο μεγάλη καθόσον έπρεπε το ταχύτερον να ευρίσκονται κοντά στους λόχους των.
Ξαφνικά στην είσοδο της σκηνής εμφανίζεται, κατάκοπος σχεδόν ο Διοικητής του Τομέα, καλημερίζει, και χωρίς καμίαν καθυστέρησιν εισέρχεται στο θέμα:
«Παιδιά σας κάλεσα εκτάκτως εδώ για να σας δώσω τις τελευταίες μου οδηγίες και ευχές. Έχουμε πόλεμο. Η επίθεση μπορεί και σήμερα ακόμη να εκδηλωθεί. Γιαυτό επιστρέψατε αμέσως στους Λόχους σας και να προβείτε αμέσως στην εφαρμογή του σχεδίου της πρώτης φάσεως, μετατόπισης των καταυλισμών σε νέες θέσεις μη επισημασμένες από τους Ιταλούς».
Τους συνιστά επίσης πιστήν εφαρμογήν του προδιαγεγραμμένου αμυντικού σχεδίου (άμα τη Ιταλική επιθέσει), της βραδείας αμυντικής υποχώρησης, γνωστής εκ των προτέρων, εις την κυρίαν γραμμήν αντιστάσεως στο Καλπάκι.
Ο Διοικητής του Τάγματος Αλεβιζάτος κρατούσε στα χέρια του μία φωτογραφία με τα δυο μικρά παιδιά του, Την κύταζε σκεπτικός και αφηρημένος. Την στιγμή που εισέρχεται στη σκηνή ο Φριζής, μας καλημερίζει και αποτεινόμενος στον Αλεβιζάτο του λέει:
«Έ, Τζαννή σε βλέπω μελαγχολικό…..μήπως φοβάσαι τον πόλεμο;» Και ο Αλεβιζάτος απαντά:
«Όχι κ. Διοικητά…..κύταζα στη φωτογραφία τα παιδιά μου και σκέφτηκα: άραγε θα τα ξαναδώ;»
Και ο Φριζής του λέει:
«Μήπως εγώ ξέρω ρε Τζαννή, αν θα δώ τα δικά μου;»
Και οι δυό αυτοί αξιωματικοί έπεσαν μαχόμενοι όρθιοι εμψυχώνοντας τους στρατιώτες των δίνοντας παράδειγμα ηρωϊσμού και αυτοθυσίας».Από μια εύνοια της τύχης και με την ευγενική συνδρομή των θυγατέρων του αείμνηστου Τζαννή Αλεβιζάτου βρέθηκε αυτή η φωτογραφία που κρατούσε στα χέρια του και είχε την αναφερόμενη από τον Αναγνώστου στιχομυθία με τον Μαρδοχαίο Φριζή.
Εκείνες όμως τις ώρες στις 27 Οκτωβρίου 1940, στη ίδια σκηνή παίχθηκε και μία άλλη ανθρώπινη προσωπική ιστορία που αποφεύγει να την αναφέρει ο έφεδρος υπολοχαγός πυροβολικού Δημ. Αναγνώστου.
Από την οικογένεια του έφεδρου υπολοχαγού Δημήτρη Αναγνώστου μου μετέφεραν αυτή την ανθρώπινη ιστορία των ωρών εκείνων της παραμονής του πολέμου.
Ο Δημήτρης Αναγνώστου όταν κλήθηκε στην επιστράτευση τον Αύγουστο του 1940, ήταν νιόπαντρος. Άφησε πίσω του τη γυναίκα του Καλλιόπη, από Κηφισιώτικη οικογένεια. Η Καλλιόπη με τον αδελφό της ταξιδεύουν παραμονές του πολέμου, από την Αθήνα στα Γιάννενα, για να τον επισκεφθούν στη μονάδα του «κάπου στο Δελβινάκι». Φθάνει μόνη της στο Χάνι Δελβινάκι παραμονή, μέσα σε αυτή τη φορτισμένη ατμόσφαιρα, του πολέμου να έρχεται από στιγμή σε στιγμή, όπως την περιγράφει ο Δημήτρης. Δεν υπάρχει περιγραφή της οπωσδήποτε δραματικής στιγμής της συνάντησης του ζεύγους, και των ανθρώπινων συναισθημάτων που κυριάρχησαν. Στην παράδοση της οικογένειας μένει μόνο η ανησυχία και ο φόβος του Δημήτρη για τον πόλεμο που μπορεί να αρχίσει αμέσως, και για να την προστατεύσει την διώχνει αμέσως για το Καλπάκι και τα Γιάννενα με το πρώτο μέσον που βρέθηκε.
Την επόμενη μέρα αρχίζει ο πόλεμος. Η μονάδα του Δημήτρη συμπτύσσεται μαζί με τις άλλες και βρίσκεται εκεί κάπου πίσω από το Καλπάκι όπου στρατοπέδευσε η Μοίρα του Πυροβολικού του Κωστάκη. Αγνοούσε αν η γυναίκα του πέρασε και που βρισκόταν.
Στο βαθύ σκοτάδι και με ραγδαία βροχή, ένα επόμενο βράδυ, στο μοίρασμα του συσσιτίου σε μια λάμψη αστραπής τον αναγνωρίζει ένας επιστρατευμένος από την Κηφισιά, γνωστός του, και τον πληροφορεί ότι είδε την Καλλιόπη στα Γιάννενα. Δεν ήταν κατάλληλη η στιγμή για άλλες κουβέντες. Η ανακούφιση ήταν αυτονόητη για το Δημήτρη.
Μια ακόμη μικρή ανθρώπινη ιστορία του πολέμου εκείνου, μια «ζωντανή ξεχωρισιά», όπως τραγουδούν στο Πωγώνι, πίσω από την πρώτη γραμμή του πολέμου και κάτω από τα αστροπελέκια του ουρανού και τις ομοβροντίες των πυροβόλων του Δημήτρη, στη σύγκρουση που είχε αρχίσει. Ασφαλώς κάπου στον κόρφο του ο Δημήτρης θα είχε και τη φωτογραφία της γυναίκας του, της Καλλιόπης, ίσως και μαζί νιόνυφοι, και αυτή θα θυμόταν όταν διαβάζονταν οι Ημερήσιες Διαταγές περί «Αγώνα υπερ Βωμών και Εστιών». Αυτή ήταν μια ακόμη ιδιαιτερότητα του πολέμου εκείνου.
28 Οκτωβρίου 1940
«Θα ήταν πολύ πρωΐ, νύχτα ακόμη, όταν άκουσα ένα δυνατό μπαμ-μπαμ στη πόρτα. Και άκουσα:
«Παναγιώτη ξύπνα», φώναζε ο Φριζής. Είμασταν στο Χάνι Δελβινάκι στη Διοίκηση του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου. Είχαμε τα δωμάτια δίπλα, χαρτοπαίζαμε από βραδύς περιμένοντας, και αργήσαμε να κοιμηθούμε Πετάχτηκα κι εγώ επάνω. Μου λέει ένας συγκάτοικος Πολυχρονιάδης, δάσκαλος που ήταν και αυτός έφεδρος:
«Τι διάολο μας έπιασαν;»
Ήταν πολύ πρωϊ. Τρεις, τρισήμισυ, τέσσερεις το πρωϊ. Έχω την γνώμη ότι είχε κυκλοφορήσει ότι τον πήραν από την Αθήνα, ο ίδιος ο Μεταξάς. Λοιπόν, πετάχτηκα επάνω, ντύθηκα γρήγορα και πήγα μέσα και χαιρέτησα.
Μου λέει: «κατέβασε το χέρι, κάθισε στην καρέκλα».
Πήγα να καθίσω: «Βγάλε το καπέλο, κάθισε εκεί» μου λέει: «Ετοίμασε, έβγα έξω, έχουμε πόλεμο»,
Λέω: «Πόλεμο;»
Λέει: «Ναι, τι; φαίνεται περίεργο; Πόλεμο με τους Ιταλούς. Με πήραν από την Αθήνα και μου είπαν για την ανατίναξη της γέφυρας».
Εννοούσε του Γκόλα, το γεφύρι. Είχαμε εκεί έναν Πελλένη αξιωματικό, από το Ζαγόρι. Είχε εκεί μία ομάδα στρατιωτών του Μηχανικού. Η γέφυρα ήταν υπονομευμένη από πριν, μου λέει ο Φριζής:
«Τώρα να βγείς να ετοιμάσεις όλους».
Ξύπνησα τους άλλους αξιωματικούς και όταν επέστρεψα μου λέει μια στιγμή: «Τώρα κοίταξε καλά τι γίνεται έξω».
Του λέω, «όλοι ετοιμάστηκαν».
Έ, μ’ αυτές τις κινήσεις επροσήγγιζε η ώρα. Με ξαναφώναξε, δεν άκουγε και καλά, ήταν βαρύκοος, ο καημένος και μου λέει: «Πάρε το τηλέφωνο για να δίνεις οδηγίες».
Είχαμε επικοινωνία με όλα τα φυλάκια. Κακαβιά, Δρυμάδες, Καστάνιανη, με τους λόχους Γιαννόπουλου (στη Μπούνα), με του Παπακώστα (στο Σταυροσκιάδι), με του Παπαδήμα (στην Καστάνιανη).
Εγώ είμουν στο τηλέφωνο. Κατά τις πεντέμησι παίρνουν τηλέφωνο από το Μπουραζάνι, ήταν ο μπάρμπα Κώστας Αποστολίδης, Διοικητής του εκεί Τάγματος. Κι επειδή ακούστηκαν κάποιοι πυροβολισμοί, βουρλίστηκε ο Φριζής.
«Πάρε τον Πελλένη».
Παίρνω τον Πελλένη, Κλέαρχο τον έλεγαν.
«Κλέαρχε, του λέω, έχω δίπλα μου τον Διοικητή, και μου λέει νάσαι έτοιμος». Ήταν στη γέφυρα του Γκόλα, ήταν του Μηχανικού αυτός. Είχε τηλέφωνο. Με αυτόν είχαμε συνεχή επαφή.
«Τι να κάνω;»
«Νάσαι έτοιμος μου είπε».
Όταν πέρασε λίγη ώρα μου λέει ο Φριζής: «Μήνα την ανατινάξω και αυτοί οι θεατρίνοι δεν κάνουν τίποτε, είναι όλο επιδείξεις, και μου χρεώσουν και τη γέφυρα οι Ρωμιοί, γιατί με κατέστησαν προσωπικά υπεύθυνο για την ανατίναξη», μου λέει ο Φριζής.
«Εγώ κ. συνταγματάρχα δεν ξέρω, τι να σας πω του λέω, δεν έχω ιδέα απϳ αυτές τις δουλειές».
«Δεν σε συμβουλεύομαι παιδί μου, απλώς λέω σε τι κατάσταση βρίσκομαι».
Λίγο πριν φθάσει έξι η ώρα μου λέει: «Μου δίνεις τον Πελλένη»...
Λέω: «Κλέαρχε θέλει να σου μιλήσει ο συνταγματάρχης προσωπικώς».
Το πήρε αυτός και του λέει:
«Παιδί μου, κάνε το σταυρό σου και πυροδότησε».
Και την ανατίναξε. Όχι ακριβώς στις εξι, λίγο πριν. Παρά πέντε ήταν;
Ο Κλέαρχος Πελλένης έφεδρος αξιωματικός στο πόλεμο του 1940-41 της κλάσεως του 1936, ήταν ο επικεφαλής της ομάδας που ανατίναξε τη γέφυρα της Κακαβιάς (Γέφυρα Γκόλα) στις 5.50 ώρα, την αυγή της 28ης Οκτωβρίου 1940 σύμφωνα με το σχέδιο που είχε προετοιμάσει η VIIIη Mεραρχία. Ο Κλέαρχος Πελλένης έχει τιμηθεί με το Αριστείον Ανδρείας.
Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε την 1η και 2α Νοεμβρίου #2007 μου είπε σαν μια κατάθεση ψυχής και τα εξής:
«Σύμφωνα με οδηγίες της Μεραρχίας πήγαμε στην περιοχή Κακαβιάς τον Μάϊο 1940 με τον μόνιμο ανθυπολοχαγό Μηχανικού Νίκόλαο Διαμάντη για την προετοιμασία των εργασιών υπονόμευσης γεφυρών και στροφών του δρόμου σε περίπτωση Ιταλικής επιθέσεως.
Αφού έγινε αυτό εγκαταστάθηκα με μια διμοιρία κοντά στη γέφυρα Κακαβιάς, ή Γέφυρα Γκόλα όπως λεγόταν από τη γειτνίαση με το ομώνυμο Χάνι του Γκόλα.
Ήταν όλα έτοιμα για μια τέτοια δουλειά και είχαν τοποθετηθεί οι απαιτούμενες ποσότητες δυναμίτιδας, τα ανάλογα φυτίλια (βρδύκαυστα και ακαριαία) και εμπυρεύματα και τα τοποθετήσαμε σε θέση σε ένα αμπρί που κατασκεύασα 30-40 μέτρα από τη γέφυρα, για να μη πάθουν καμιά ζημιά από τη βροχή και τον καιρό.
Με δική μου πρωτοβουλία, και για λόγους μεγαλύτερης ασφάλειας ζήτησα και μου έστειλαν και μία συσκευή Μπουλανζέ, εφεδρικής, ηλεκτρικής πυροδότησης για μεγαλύτερη ασφάλεια και κάναμε τις ανάλογες συνδέσεις.
Στην περιοχή αυτή της Κακαβιάς, και προς τα σύνορα, το μηχανικό είχε τοποθετήσει πάνω στο δρόμο και εμπόδια από σιδηροδοκούς.
Θέλω να σημειώσω ιδιαίτερα την αξιοθαύμαστη ικανότητα και αποτελέσματικότητα των επιτελών της Μεραρχίας Δρίβα, Πετρουτσόπουλου, Ξένου και Φασόη καθώς και των υπεύθυνων Πυροβολικού Μαυρογιάννη και Ασημακόπουλου, για όλη την προπαρασκευαστική δουλειά που έκαναν στην αμυντική οργάνωση των θέσεων τόσο στην προκάλυψη όσο και κατά τις επιχειρήσεις και μετά την εισβολή των Ιταλών σε όλο το βάθος μέχρι το Καλπάκι…».
http://www.neb.gr/node/591